Ik gaf een training aan vijftig voorgangers in de vervolgde kerk. Met weinig hulpmateriaal bereiden ze zich voor om te preken. Met weinig financiën zetten ze zich in om mensen bij te staan. Met gevaar voor eigen leven verkondigen ze dat Jezus Christus Heer is. Ik vroeg een van hen wat het geheim was van hun volharding. ‘Denk aan de tekst van de schat in aarden potten, zuster!’

Een paar weken later preekte ik erover in Nederland. Ik begon met een verhaal over de gebrokenheid die ik om me heen zie. Hoe gaan we om met gebrokenheid bij anderen en bij onszelf? En wat als het te maken heeft met mensen om je heen die niet accepteren dat je christen bent?

We doken 2 Korintiërs 4 in om te kijken wat we van Paulus kunnen leren. Ik legde Paulus’ context uit over vervolging en wat hij bedoelde met die potten en met de schat. Kort gezegd: dat we allemaal te maken hebben met gebrokenheid en dat Jezus’ licht juist kan schijnen door de barsten heen. Ik vertelde verhalen uit het land waar ik was geweest en ik deelde iets over mijn eigen gebrokenheid. Ik moest een paar keer slikken. Mijn hoorders ook. Ik zag dat mensen tissues pakten of een arm om elkaar heensloegen. Ik had amen kunnen zeggen na mijn eigen verhaal. Dat deed ik niet. Ik bemoedigde mijn hoorders met een slotverhaal en daagde mijn hoorders uit om in actie te komen.

Het begin van je preek is enorm belangrijk, omdat je je hoorders daarmee uitnodigt om de rest van je preek te beluisteren. Ook het einde is belangrijk. Het is niet voor niets dat IKEA je na de kassa de mogelijkheid geeft om te genieten van een goedkoop ijsje of een hotdog. Ze willen niks liever dan dat jij met een positieve associatie naar huis gaat.

Bij je preek gebeurt er iets vergelijkbaars. Je laatste zinnen onthouden je hoorders. Of het gevoel dat je bewust of onbewust communiceert, blijft hangen. ‘Zullen we dat doen? U? Jij? En ik? Amen’ is daarom niet de beste slotzin. Saai. Niet inspirerend. Geen uitsmijter, maar eerder een afknapper. Alsof je niks beters kon verzinnen dan zo’n vage vraag.

Denk even terug aan het verhaal over de fruitvliegjesval. Als je verkoper zou zijn, zou je een call to action doen, zoals dat in marketingtermen heet. Je vertelt je klant wat hij kan doen, namelijk het product bestellen. In een preek werkt het natuurlijk net iets anders. Je kunt kort je punt samenvatten (zonder het hele verhaal te herhalen!) en je hoorders bemoedigen. Of je daagt hen uit om in actie te komen. Vandaar die keuze in de achtertuin: je geeft een bloem mee als bemoediging of je daagt de ander uit om daadwerkelijk iets te gaan doen thuis (vandaar die schep in de mindmap). Allebei kan ook. Hoe doe je dat?

Rond op tijd af

Hoelang mag een preek duren? Daar verschillen de meningen nogal over. In katholieke kerken zijn de preken het kortst, vaak korter dan tien minuten. Bij de meeste protestantse kerken en evangelische gemeenten varieert het tussen de 20 en 45 minuten. Houd vooral rekening met wat men gewend is. Als je boeiend spreekt, zul je mensen niet zo snel horen klagen als je iets langer spreekt dan gemiddeld. Als je korter spreekt ook niet. Maak hierover zo mogelijk afspraken met degene die je uitnodigt. Wat als het iets uitloopt? Komen ze je echt van het podium afhalen, omdat de zaal weer aan een andere partij verhuurd moet worden? Of komt het niet zo precies en kun je soepel met de tijd omgaan? Hoe laat moet je uiterlijk afronden en hoe spreek je dat af? De meest prettige manier van een seintje is misschien wel een signaal met een zaklampfunctie van een smartphone. Wanneer iemand op de voorste rij met zijn zaklamp richting het podium schijnt, ziet alleen de spreker dit. Het is immers ook zo gênant als de hele gemeente kan zien dat iemand zit te zwaaien als teken dat de spreker moet afronden.

Geef geen nieuwe informatie

In de vorige blogs heb je gelezen over verschillende onderdelen van je preekontwerp aan de hand van de mindmap. Aan het begin van je preek maak je als het ware kennis in de voortuin en ligt de nadruk op contact en herkenning. Als iemand eenmaal bij je op de bank zit wil hij wat leren en beleven. Op een gegeven moment heeft je hoorder je punt begrepen en is het tijd om naar huis te gaan. Je hebt je punt gemaakt. Dat hoef je aan het eind niet opnieuw te doen. Geef dus geen nieuwe informatie meer in de achtertuin, maar onderstreep je punt door bijvoorbeeld een verhaal te vertellen dat hetzelfde zegt als je kernboodschap. Of daag je hoorder uit om in actie te komen. Thuis, maar wie weet kun je het beginnetje al maken in de kerk.

Rond af met een verhaal

Terug naar de preek over de aarden potten. Toen ik in de kern uitlegde waar een aarden pot voor staat, liet ik een kookpot zien die ik een keer meenam uit Sri Lanka. Ik had hem in handdoeken gewikkeld en volgestopt met onderbroeken in de hoop dat ik hem heel in Nederland zou krijgen. Hij is namelijk breekbaar. Heel breekbaar. En dat zijn wij ook. In het tweede deel van de kern legde ik uit wat er ín de pot zit: een overweldigende kracht, licht, Jezus die schittert. Als afsluiting vatte ik kort samen dat we breekbaar zijn, maar bruikbaar. Eigenlijk was het meteen een bemoediging: ‘Waarin jij ook gebroken bent … je bent bruikbaar. Ja, we zijn breekbaar, maar bruikbaar om Gods licht te verspreiden.’ Ik vertelde het verhaal van een waterdrager met twee kruiken. De ene is heel, in de andere zit een barst. Die met die barst voelt zich waardeloos. Hij faalt steeds doordat hij water verliest door zijn barsten. Hij huilt en stort zijn hart uit bij de waterdrager. ‘Heb je dan niet gezien dat er aan jouw kant mooie bloemen groeien? Dankzij jouw gebrokenheid is er iets moois ontstaan!’ Ik had hier kunnen eindigen. Kunnen bidden. Een lied kunnen opgeven. Een paar minuten stil kunnen zijn. Ik wilde de hoorders echter uitdagen nog een stap te zetten. Letterlijk.

Laat mensen iets doen

Voorin de zaal stonden verschillende aarden potten. Mensen kwamen naar voren om hieruit een waxinelichtje te pakken en aan te steken. Met dit statement: ik ben gebroken, ik erken dat het pijn doet en toch kies ik ervoor om de focus op Jezus te houden. Want: We worden van alle kanten belaagd, maar raken niet in het nauw. We worden aan het twijfelen gebracht, maar raken niet vertwijfeld. We worden vervolgd, maar worden niet in de steek gelaten. We worden geveld, maar gaan niet te gronde. We dragen in ons bestaan altijd het sterven van Jezus met ons mee, opdat ook het leven van Jezus in ons bestaan zichtbaar wordt (2 Kor. 4:8-10). Op een lange rij flikkerden de kaarsjes. Als teken van gebrokenheid én hoop.

Natuurlijk hoop je dat je hoorders thuis iets gaan doen met jouw preek. Het helpt als je hen inspireert en motiveert om in hun eigen (geloofs)leven handen en voeten te geven aan de preek. Bedenk of je hen tijdens de samenkomst al iets laat doen. (Vandaar die schep in de mindmap.) Dat kunnen kleine dingen zijn, zoals je hand opsteken of gaan staan.

Weer even terug naar die reclameboodschap. Zo’n call to action werkt alleen maar met iets kleins. Stel je voor dat iemand je vertelt dat vandaag de waterbedden in de aanbieding zijn. Dan ga je die niet meteen vandaag bestellen, neem ik aan? Zo is het ook met je activerende afsluiting. Houd het klein. Laat mensen hun hand opsteken of gaan staan. Geef een uitdaging mee voor vandaag. Voor deze week. Voor deze maand. Een jaar wordt ervaren als groot en onoverzichtelijk.

De impact van iets kleins is soms groot, omdat mensen op dat moment een besluit nemen en hun leven hierop inrichten. Een Bijbels voorbeeld hiervan is Paulus in Efeze, waar nieuwe gelovigen hun praktijken opbiechtten en hun toverboeken verbrandden. Zo kun je soms je hoorder oproepen om symbolisch iets achter te laten in een kliko of papiertjes met zonden door de papierversnipperaar te zien verdwijnen. (In hoofdstuk 14 van Geloofwaardig spreken lees je nog een heel aantal voorbeelden)

Blijf dicht bij je tekst, bij je hoorders en bij jezelf

Het is belangrijk om iets te kiezen dat een directe link heeft met je preek en met je tekst. Anders onthouden mensen wel de afsluiting, maar begrijpen ze niet de connectie met de tekst. Blijf dus dicht bij de tekst. Blijf daarnaast dicht bij je hoorders en de situatie. Informeer van tevoren wat men gewend is als je voor een creatieve verwerking kiest. Vraag of er een gebedsteam is waar je zo nodig naar kunt verwijzen. Als ze niet gewend zijn wat jij van plan bent, hoef je overigens nog niet meteen te besluiten om het niet te doen. Het helpt dan al om de weerstand weer weg te halen (denk terug aan het raam). Noem een mogelijk bezwaar zoals ‘Misschien bent u helemaal niet gewend om …’ Laat merken dat je dat begrijpt en leg uit wat de meerwaarde is van jouw vorm. En laat hen vooral vrij om zelf een keuze te maken.

Je moet er als hoorder natuurlijk niet aan denken dat je elke week een oproep hoort om te gaan staan of elke week naar voren kunt komen om een boekenlegger, een sticker of een kaarsje op te halen. Daarom geldt opnieuw: Varieer. Varieer. Varieer.

En blijf dicht bij jezelf. Als een concrete afsluiting niet bij jou past, prikken mensen daardoorheen en wordt het gekunsteld. Neem daarom ook niet klakkeloos ideeën van anderen over. Dat geldt natuurlijk voor ieder onderdeel van de preek, maar zeker ook voor de afsluiting.

Eindig positief, eindig met hoop

Vertel hoe de wereld eruitziet als iedereen gehoor zou geven aan de boodschap van vandaag. Droom hoe jouw straat eruit zou zien. Jouw buurt. Jouw stad. Jouw land. De wereld. Vind je dit lastig? Kijk of je je afsluiting nog concreter kunt maken.

We vertellen goed nieuws! Wat voor schokkende, confronterende of appellerende teksten we soms ook kiezen: we mogen eindigen met hoop. De voorbeelden hierboven suggereren dat je je hoorders altijd in actie wilt laten komen. Op zich is dat een Bijbels principe. Tegelijkertijd wil je dat je hoorders niet van de ene actie in de andere actie springen en op een gegeven moment oproep-moe worden en leven alsof het van hun inspanning afhangt. Inspireer mensen met voorbeelden en ideeën en benadruk op hetzelfde moment dat dit niet mogelijk is zonder Christus, zijn genade en de kracht van de Heilige Geest. We leven van zijn genade!

Maak zo mogelijk je preek rond

Ik vertelde een keer een verhaal in mijn intro over Gerhard, een Duitser die op zoek was naar stilte en balans in zijn leven. Ik deed een dialoogje na dat ik met hem had in een schommelende bus. Na afloop kwamen meerdere mensen naar me toe: ‘Hoe liep het verhaal af met Gerhard?’ Oeps. Geen moment aan gedacht om dat te vertellen. Ik vond het vooral een mooie manier om aan het begin de interesse te wekken. Dat mocht dan gelukt zijn, handig was het niet. Men stond bij de koffie na te praten over Gerhard. Dat was niet bepaald mijn bedoeling. Een paar weken later hield ik dezelfde preek elders. De opbouw was ongeveer hetzelfde. Aan het einde vertelde ik dit keer hoe het verder was gegaan met Gerhard. Opnieuw sprak ik mensen bij de koffie. Dit keer begon gelukkig niemand over hem. Het verhaal was rond. Er ontstonden dit keer mooie gesprekken over de kernboodschap waar alles om draaide.

Het heeft nog een voordeel om je verhaal rond te maken. Mensen voelen zelf aan dat je preek is afgelopen. Het geeft een gevoel van ontknoping. Zinnen als ‘ik ga afronden’ kun je hierdoor achterwege laten. Iedereen voelt aan dat je aan het afronden bent. Ze zuchten. Ze knikken. En jij zegt amen.

Wil je getraind worden in het houden van een afwisselende preek met een bemoedigende, appellerende en.of activerende afsluiting? 

Ik wil meer info over een training waar ik oefen met de afsluiting

Deze blog is een bewerking van hoofdstuk 14 van het boek Geloofwaardig spreken.

Klik op de foto om het boek te bestellen, zodat je geen enkele tip mist.