“Ik had het idee dat ik totaal over de hoofden heen aan het spreken was”, vertelt een predikant me tijdens een training over liturgie en dementie. Hij was voorgegaan in een verpleeghuis, voor mensen met dementie. “Mijn verhaal kwam helemaal niet aan.” Zelf vroeg hij zich af of het wel zin had, preken voor mensen met dementie.

Spreken voor mensen dementie is een uitdaging. Zij communiceren immers anders dan je gewend bent. Je bereikt hen inderdaad niet, als je gewoonweg spreekt zoals je voor een willekeurige groep zou spreken.

Soms ontmoedigt dat sprekers. “Ik kan het niet, hoor”, zei een predikant tijdens een training. “Het heeft geen zin, en ik heb er ook geen zin in.” Dat is jammer. Spreken voor mensen met dementie is namelijk een vak dat je prima kunt leren en dan zul je zelfs merken dat het inderdaad zin heeft! Graag help ik je op weg.

Z – Zintuiglijk

Mensen met dementie hebben meer nodig dan enkel een cognitieve benadering. Het denken is namelijk verstoord. Richt je daarom tijdens je overdenking of preek op alle zintuigen. Neem daarom altijd iets mee om te laten zien, ruiken, voelen of horen. Gebruik bijvoorbeeld een pluchen duif als je spreekt over de Heilige Geest.Of een reddingsboei wanneer het gaat over Gods redding. Laat deze voorwerpen niet alleen zien, maar ook voelen. Of ruiken, wanneer dat kan. Dit kan natuurlijk het beste wanneer de groep niet te groot is. Zorg er dus bij voorkeur voor dat de bijeenkomst kleinschalig is.

Mensen met dementie genieten ook van kunst. Een schilderij of een afbeelding daarvan meenemen is zeer aan te raden.

I – Interactief

Wanneer je een monoloog uitspreekt, zul je mensen met dementie inderdaad verliezen. Gaandeweg zie je ze afhaken: de één valt in slaap, de ander gaat friemelen aan zijn papier en een derde staat zelfs op en loopt weg. Dat kun je gemakkelijk voorkomen door interactief te spreken. Stel vragen, zoals: ik heb iets meegenomen, kunt u zien wat het is? Of: heeft u weleens een duif gezien? Richt je daarbij vooral op de beleving, niet op feiten. Mensen met dementie zullen niet zomaar meer weten wanneer ze voor het laatst een duif hebben gezien, maar wel dat ze dat een mooi gezicht vonden. Als je bijvoorbeeld een schilderij laat zien, vraag je: vindt u dit een mooi schilderij? En: Wat ziet u? In plaats van: wat is dit?

Bij interactie is natuurlijk ruimte voor humor. Neem jezelf niet te serieus, mensen met dementie prikken daar gemakkelijk doorheen. Breng je boodschap ontspannen en benoem gerust wanneer je even vastloopt, omdat je je verhaal bijvoorbeeld (gedeeltelijk) uit je hoofd houdt. Authenticiteit staat bij mensen met dementie zeer hoog in het vaandel. Door geveinsde zelfverzekerdheid prikken zij zo heen. Dat is heerlijk ontnuchterend.

Je kunt zelfs de hele dienst of bijeenkomst interactief maken, door bijvoorbeeld elementen als een (paas)kaars toe te lichten, een mooie Bijbel te laten zien bij de Schriftlezing, of bij de gebeden te vragen waarvoor mensen zouden willen bidden. Betrek je publiek dus bij je overdenking en zelfs bij de hele bijeenkomst.

Een bijeenkomst met mensen met dementie kan gerust drie kwartier of zelfs een uur duren! Zolang je het maar interactief houdt. Een overdenking kan daarbij tot tien minuten duren.

Sta open voor onverwachte gebeurtenissen, zoals wanneer iemand met dementie opstaat of iets onverwachts zegt. Laat je verrassen! Door er gewoonweg op in te gaan doorbreek je de spanning en komt er ruimte voor geestigheid – ik zou zelfs zeggen: voor Geestigheid.

N – Niet kinderachtig

Soms denken sprekers dat ze voor mensen met dementie een soort kinderstukje moeten opvoeren. Dat is niet zo. Maak je overdenking of bijeenkomst nooit kinderachtig, maar wel eenvoudig. Een Bijbellezing kun je bijvoorbeeld het beste doen vanuit de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Dat is een mooie mix tussen eenvoudige taal en toch herkenbare Bijbelteksten. Kinderbijbels zijn al gauw te verhalend en kinderlijk. Je kunt ook eenvoudige gedichten gebruiken, zoals van Toon Hermans, of liederen die je voorleest als gedicht. Verder is het belangrijk aandacht te hebben voor bekende liederen en gebeden, die mensen met dementie vaak uit hun hoofd kunnen meezingen en –bidden!

Tot slot: de predikant uit het begin vroeg me: “Ben ik dan nog wel theoloog, als ik het zo eenvoudig ga maken?” Wat mij betreft: jazeker! Juist omdat je de boodschap eenvoudig en toegankelijk, maar niet kinderachtig, wilt maken, moet je heel zorgvuldig nadenken over hoe je dat doet. Je zult echt kleine stapjes in je verhaal moeten zetten. Dus bij het laten zien van een duif niet meteen beginnen over de Heilige Geest, maar eerst vragen wat je publiek ziet en vervolgens of iemand wel eens een duif heeft gezien. Zo ga je stap voor stap naar je boodschap over de Heilige Geest. Dat is een fantastische uitdaging en echt een vak, dat je met bovenstaande tips simpelweg kunt oefenen. Want leren doe je vooral door het te doen. En mensen met dementie gunnen je die oefenruimte van harte!

Z – Zintuiglijk

I – Interactief

N – Niet kinderachtig

Tim van Iersel is dementiedominee en werkzaam als geestelijk verzorger en ethicus bij WoonZorgcentra Haaglanden (WZH). Tim is auteur van Dilemma’s bij dementie. Hij geeft lezingen en trainingen over geloven en dementie: www.timvaniersel.nl.

Bron foto: Inge van Mill.