In gesprek met Antonie Fountain
Antonie is mensenrechtenactivist, spreker, schrijver en speciaal-bier liefhebber. Hij houdt zich bezig met gerechtigheid, armoede, eerlijke handel, macro-economie, vluchtelingen en theologie. Met zijn vrouw en kinderen woont hij in een kleine woongemeenschap op het platteland. Woorden zijn zijn wapen om de wereld te verbeteren. Woorden zijn ook daden, zegt Antonie. Hij spreekt op allerlei evenementen, van muziekfestivals tot economieconferenties, van kerken tot Rotary clubs, TED-talks tot radioverhalen.
Wat wil je bereiken met jouw spreken?
Elke keer dat ik spreek, hoop ik dat een revolutie of opwekking uitbreekt. Wellicht ten overvloede; dat is helaas tot nu toe nog niet gebeurd. In de tussentijd blijf ik op dezelfde leest doorgaan. Ik heb bijna tien jaar voor een marketingbedrijf gewerkt. Als er één ding is dat ik daar geleerd heb, is het de kracht van herhaling. Veel mensen zijn daar vrij huiverig voor, die denken ‘Ik heb het toch al gezegd’. Daar heb ik geen last van; the main thing is to keep the main thing the main thing. Dus ik blijf daar op hameren en herhalen. En dan zie je dat – over een periode van tijd – de ‘main things’ bij anderen ook beginnen te landen. Ondanks de passie die ik heb als ik spreek, ondanks het feit dat ik mijn woorden en voorbeelden zorgvuldig probeer te kiezen, ondanks het feit dat ik vind dat ik inhoudelijk sterke punten heb, is denk ik de kern van mijn overtuigingskracht dat ik mezelf durf te herhalen.
Wat kenmerkt jou als spreker?
Bevlogenheid. En een hoge mate van zelfoverschatting. Ergens spoor je niet als je het leuk vindt om voor een grote groep mensen te willen staan. Daar schuilt een Messiascomplex of narcisme in.
Aan welke presentatietips heb je veel gehad?
Ik spreek doorgaans te snel – niet alleen op het podium, maar ook in het dagelijks leven. Voor mij is het vooral dus wezenlijk om niet bang te zijn voor pauzes, maar om ze juist te omarmen.
- Neem even een korte pauze als je een belangrijk punt gaat maken. Zeg dan dat je nu iets belangrijks gaat zeggen. Zeg dat belangrijke en neem dan weer een pauze.
- Begin en eindig met een sticky punt. Zorg ervoor dat je eerste zin raak is, maar bovenal dat je laatste voorbeeld of zin helemaal staat als een huis.
- Communiceer over hoop. Ik heb er nogal een handje naar om de problemen aan te kaarten. Maar mensen gaan pas ergens mee aan de slag als ze de hoop hebben dat het goed kán komen.
Wie zijn jouw voorbeelden als het gaat om spreken?
Ik lees veel blogs en artikelen van speechwriters en sprekerstrainers en volg hen op Twitter. Ik probeer me daarin altijd te verbeteren. Spreken is een belangrijk onderdeel van mijn werk, dan wil ik daar ook goed in zijn. En dat kun je voor een groot deel ook leren. Ik verbaas me er soms over dat veel mensen die professioneel moeten spreken denken dat als ze maar een voorbereid verhaal voorlezen dat goed genoeg is. Alsof spreken een ‘afterthought’ is. Terwijl het juist dé manier is om je boodschap over te brengen.
Verder kijk en luister ik veel terug van de ‘groten’ uit het verleden. Winston Churchill, John F. Kennedy, dat soort werk. Inhoudelijk is de Gettysburgh Address van Lincoln een ontstellend mooi document. Het schijnt dat ‘ie die speech vrij matig voorgelezen heeft, maar het ging in deze speech vooral om het feit dat ‘ie schriftelijk zou worden verspreid. Drie-en-een-halve minuut duurde de speech. Maar wát een beeldspraak, wát een hoop, wát een boel passie in zo weinig woorden. Ik moet bij het lezen van Gettysburgh altijd denken aan de Mark Twain opmerking: ‘I wanted to send you a short letter, but I didn’t have the time, so I’m sending you this long one instead.’
”Iedereen kan een lange speech geven. De uitdaging is om je punt kort maar memorabel te maken.
Maar het ultieme voorbeeld blijft Martin Luther King Jr.
Die man bracht alles bij elkaar: retoriek, schitterende vergezichten, hoop, rechtvaardigheid, passie. En zelden las hij voor. Hij was ook niet bang om van zijn plan af te wijken. Zijn ‘I have a Dream’ speech was heel anders dan hij op papier had. Pas halverwege zijn speech besloot hij het ‘I have a dream’ deel in te zetten, en daar ging hij. Schitterende beeldspraak en herhaling, drieslagen, pauzes, stiltes, stemverheffing. Een van de meest toonaangevende preken uit de geschiedenis van de mensheid, en de helft ervan was geïmproviseerd. Absurd, als je er over nadenkt. Ik heb die hele preek op mijn laptop staan en kijk er minstens een keer per jaar naar.
Welke spreker uit de Bijbel inspireert jou?
Ik vind waarschijnlijk de mooiste speech uit de Bijbel, het antwoord dat Job ontvangt van God. Álles zit erin. Vragen, voorbeelden, kosmische vergelijkingen. God is ook vrij sarcastisch, het lijkt wel alsof ‘ie met een knipoog grapjes zit te maken.
Welke preek zal jou altijd bij blijven? Waarom?
Martin Luther King’s ‘I have been to the mountaintop’. Een schitterend verhaal, over de geschiedenis van de mensheid, en waarom hij gelukkig was in deze roerige tijden te leven. En aan het einde wordt het heel persoonlijk. Er zijn Veel dreigementen op zijn leven. Hij geeft aan dat hij niet weet of hij het einde van de Civil Rights beweging wel mee zal maken. Dat hij wellicht vroeg zal sterven. Maar dat dat niet uitmaakte, want dat ze uiteindelijk zouden zegevieren. Hij eindigt met:
“Like anybody, I would like to live a long life. Longevity has its place. But I’m not concerned about that now. I just want to do God’s will.
And He’s allowed me to go up to the mountain. And I’ve looked over. And I’ve seen the Promised Land. I may not get there with you. But I want you to know tonight, that we, as a people, will get to the promised land! And so I’m happy, tonight. I’m not worried about anything.
I’m not fearing any man! Mine eyes have seen the glory of the coming of the Lord!!”
Tijdens de laatste woorden van deze zin draait hij zich weg van de microfoon en stapt het podium af. De volgende ochtend werd hij doodgeschoten.
Tip:
De preken van Martin Luther King moet je hóren. Kijken dus. De video duurt maar 2 min. 37.
Ik houd het nooit droog tot het einde van deze speech …
Hoe doorleef je je eigen toespraken?
Ik fiets veel – we wonen een dik kwartier fietsen van het dichtstbijzijnde OV – en op de fiets denk ik veel over mogelijke onderwerpen na. Ook heb ik sinds een jaar last van mijn rug, en moet ik van de fysio veel wandelen. Heerlijke momenten om daarover na te denken. Dan merk ik dat ik bijna altijd dialogen met mezelf voer. De voors- en tegens, bijna alsof ik mezelf aan het interviewen ben. Langzamerhand komen zo de ideeën naar boven. Ook probeer ik minstens een dag per maand vrij te boeken voor studie, reflectie, etc. Een dagje niet ‘doen’ maar ‘denken’.
Waar kun je soms gefrustreerd van raken tijdens je voorbereiding?
Als je over rechtvaardigheid spreekt, dan is in de voorbereiding de ongelofelijke hoeveelheden onrechtvaardigheid het meest frustrerende. Maar dat geeft dan ook weer motivatie om door te gaan.
Hoe heb je bovenstaande TED-talk voorbereid? Wat was er aan deze voorbereiding anders dan anders?
TED is anders omdat er best wel een ‘imago’ omheen hangt, omdat er altijd kwalitatief goede video’s worden gemaakt die de wereld overgaan. Je hebt dus een heel groot bereik. Als er dus iets is wat ik anders heb gedaan in de voorbereiding dan anders, dan was het méér voorbereiden. Het feit dat je echt maar een paar minuten hebt, en dat de klok aftikt, betekent dat je daar ook in de voorbereiding meer mee bezig bent. Bij TED moet je uit je hoofd spreken. Nou gebruik ik sowieso zeer beperkt notities, dus dat was niet zo’n groot probleem. Maar een aantal van de andere sprekers waren daar van tevoren erg zenuwachtig over. Een spreker had het verhaal woord voor woord gememoriseerd, maar klapte meerdere malen volledig dicht. Gelukkig is dat in het filmpje uitstekend weg-gemonteerd, daar zie je niets van terug.
Welke TED-principes vind je bruikbaar voor voorgangers, predikanten en sprekers?
- Houd het kort.
- Zeg niet teveel verschillende dingen.
- Gebruik geen bulletpoints, maar ondersteunende beelden. (Ik denk dat ik minstens 20% van mijn voorbereidingstijd besteed aan het visuele aspect.)
- Lees niet voor.
Veel te weinig predikanten snappen dit. Sprekers in de kerk zouden eigenlijk veel meer tijd moeten steken in betere sprekers worden. We doen vaak alsof het enkel om de theologie gaat. En zeker, dat is bij spreken in een kerk het belangrijkste. Maar dat betekent niet dat je je er al te gemakkelijk van zou moeten maken op de vorm. Die is óók belangrijk.
Je bent zelf actief voor Schrijvers voor Gerechtigheid. Hoe hoop je dat de kerken met deze muziek aan de slag gaan?
Laat ik even bot zijn: onze preken en spreekbeurten blijven eigenlijk nauwelijks hangen. Van hoeveel preken die je drie jaar geleden hebt gehoord kan de gemiddelde kerkbezoeker nog de hoofdpunten onthouden? Maar als je ze vraagt om mee te zingen met een lied dat ze tien jaar geleden regelmatig zongen in de kerk, hebben ze het direct te pakken! De liederen die we in de kerk zingen zijn op de lange termijn veel belangrijker voor onze theologie en het beeld dat we van God en zijn opdracht hebben dan de preken die we horen. Die zijn we na een week weer kwijt. Als we dus het punt van zorg voor je naasten op de kaart willen zetten, kan ik me in de kerk weinig effectievere middelen voorstellen dan de liederen die we zingen. Aanbidding is in de Bijbel ook intiem verbonden met gerechtigheid, véél meer dan met zingen.
Wat zijn jouw tips voor sprekers die gerechtigheid meer op de kaart willen zetten?
Sprekers zouden er goed aan doen naar de profeten uit het Oude Testament te kijken: die schroomden niet om hun toehoorders af en toe flink de oren te wassen over het onrecht wat hun publiek beging. In de 21e eeuw ontkom je niet aan onrecht, ons hele systeem is erop gebouwd. En toch heeft de gerechtigheid-boodschap in onze kerken nog altijd van een vrij hoog ‘knuffelgehalte’. Het verlangen naar gerechtigheid ontaardt bijna altijd in rechtvaardige woede. Als die rechtvaardige woede ontbreekt, dan heb je het maar beperkt begrepen. Die woede zie ik maar weinig terug in preken over dit onderwerp.
